Sportowcy i osoby uprawiające regularnie sport są grupą szczególnie narażaną na występowanie niepożądanych reakcji na pokarmy. Wynika to z takich czynników jak monotonna dieta, nadużywanie produktów spożywczych jednego rodzaju, spożywanie wysoko przetworzonej żywności ( wafle ryżowe, odżywki białkowe, suplementy diety), jak i restrykcji kalorycznych, dużej aktywności fizycznej oraz stosunkowo małej ilości odpoczynku.
Wszystkie te czynniki sprzyjają pojawieniu się nadwrażliwości pokarmowej typu III z udziałem kompleksów immunologicznych, potocznie zwanej nietolerancją pokarmową. Uważa się, że zaburzenia funkcjonowania przepuszczalności bariery jelitowej jest jedną z głównych przyczyn tego typu nadwrażliwości. Należy jednak pamiętać, że jest to zjawisko dwukierunkowe, wzrost przepuszczalności bariery jelitowej może być przyczyną nadwrażliwości, ale sama nadwrażliwość może również wpływać na przepuszczalność bariery jelitowej. Tworzy się błędne koło zależności , które może zostać przerwane tylko poprzez okresową eliminację nietolerowanych pokarmów.
Objawy i przebieg nietolerancji pokarmowej
Związki pokarmowe takie jak białka są potencjalnymi antygenami, czyli obcymi cząsteczkami rozpoznanymi przez układ odpornościowy człowieka. Jednak dzięki prawidłowo funkcjonującej barierze jelitowej, która kontroluje przepływ cząsteczek, znajdujących się w świetle jelita oraz układowi odpornościowemu, który odpowiedź przeciw nim, spożywane przez nas pokarmy nie szkodzą. Jednym z rodzajów odpowiedzi odpornościowej jest odpowiedź swoista z wytworzeniem przeciwciał klasy G ( IgG). W momencie kiedy dochodzi do zachwiania homeostazy w jelicie – zaburzenia ciągłości bariery jelitowej i pracy układu odpornościowego, pojawia się patologia w postaci nietolerancji pokarmowej. Zbyt przepuszczalna bariera jelitowa powoduje, że układ odpornościowy staje się przeładowany obecnością antygenów pochodzących z pożywienia. Tworzą się duże ilości kompleksów immunologicznych złożonych z antygenu pokarmowego ( np. białek mleka) i specyficznych IgG. Konsekwencją jest odkładanie się kompleksów w drobnych naczyniach krwionośnych. To z kolei uruchamia kaskadę procesów odpornościowych, które indukują miejscowy stan zapalany. Nieustanne spożywanie nietolerowanych pokarmów, prowadzi do przejścia stanu zapalnego w fazę przewlekłą będąc przyczyną różnych objawów zarówno miejscowych ( bóle brzucha, bóle mięśni i stawów), jak i ogólnoustrojowych ( przewlekłe zmęczenie, migreny, depresje).
Z punktu widzenia osoby uprawiającej sport bardzo istotne jest zlokalizowanie źródła nietolerancji pokarmowej, ponieważ może ona w sposób pośredni lub bezpośredni wpływać na ogólną sprawność organizmu i uzyskiwane wyniki sportowe. Obecnie jedyną metodą diagnostyczną nietolerancji pokarmowej jest wykonanie testu laboratoryjnego lub ambulatoryjnego w kierunku pokarmowo specyficznych IgG. Na podstawie uzyskanego wyniku badania ustala się dietę eliminacyjną, polegającą na wykluczeniu z diety na pewien okres czasu reaktywnych produktów. W konsekwencji spowoduje to uszczelnienie bariery jelitowej, wzmocni układ odpornościowy, zredukuje symptomy nietolerancji i poprawi ogólne samopoczucie, a co najważniejsze zlikwiduje źródło stanu zapalnego w organizmie.
Spożywanie nietolerowanych pokarmów, prowadzi do przejścia stanu zapalnego
Nietolerancję pokarmową należy rozpatrywać jako przewlekły stan zapalny toczący się w organizmie. Może mieć on charakter zarówno miejscowy, jak i ogólnoustrojowy. statystyki wskazują, że nietolerancja pokarmowa aż w 44% manifestuje się objawami ze strony układu pokarmowego. Nie powinno nas to dziwić, ponieważ to właśnie jelito jest pierwszym narządem, który ma kontakt z pokarmami. Tu gromadzi się najwięcej kompleksów immunologicznych i tu zachodzą najintensywniejsze procesy immunologiczne i zapalne wynikające z nadwrażliwości pokarmowej. Zaburzenie funkcjonowania jelit, objawiające się wzdęciami, biegunkami czy zaparciami mogą negatywnie wpływać na aktywność sportowca. Ponadto poważną konsekwencją stanu zapalnego w jelicie może być zespół złego wchłaniania. Sportowcy, u których jelito nie spełnia swojej funkcji mogą być narażeni na ryzyko niedoborów składników mineralnych i witamin, pomimo że ich dieta jest prawidłowo skomponowana. Eliminacja produktów wywołujących nietolerancję pokarmową spowoduje, że stan bariery jelitowej, a tym samym wchłanialność ulegnie znacznej poprawie, wpływając korzystnie na gospodarkę kostno-mineralną, wodno-elektrolitową i hormonalną. Ma to szczególne znaczenie w sportach wysiłkowych.
Nie można również pominąć tak istotnego elementu jak układ ruchu sportowca, który niestety też może być objęty procesem zapalnym spowodowanym nietolerancją pokarmową. Objawy jak fibriomialgia, bóle stawów, bóle mięśni, mogą być spowodowane odkładaniem się kompleksów immunologicznych w drobnych naczyniach stawów i mięśni, powodując mikrouszkodzenia i lokalne stany zapalne. Eliminacja z diety reaktywnych pokarmów, które mogą być przyczyną dysfunkcji układu ruchu poprawi sprawność osoby uprawiającej sport.
Należy również pamiętać, że przewlekły stan zapalany może mieć charakter ogólnoustrojowy. Wynika to ze zdolności rozprzestrzeniania się cząsteczek sygnałowych z miejsca objętego stanem zapalnym, po całym organizmie. Przewlekły stan zapalny powoduje zachwianie podstawowych procesów metabolicznych takich jak przemiany tłuszczów, czy węglowodanów. Badania wskazują, że może być on przyczyną insulinooporności. Z punktu widzenia sportowca może to zakłócać proces osiągnięcia pożądanej masy ciała. Innym niekorzystnym objawem ogólnoustrojowego stanu zapalnego jest gromadzenie się wody podskórnej i powstawanie obrzęków, co ma duże znaczenie w sportach sylwetkowych i wagowych. Bardzo często objawy nietolerancji pokarmowych manifestują się od strony układu nerwowego – migreny, zespół przewlekłego zmęczenia, depresja. Przewlekłość tego typu objawów może rzutować na osiągnięcia sportowe. Osoba taka będzie miała mniejszą motywację oraz determinację w trakcie zawodów.
Dodatkowo należy wspomnieć, że wygaszenie stanu zapalnego to także zmniejszenie stresu oksydacyjnego, które są wzajemnie ze sobą powiązane. Sam intensywny wysiłek fizyczny jest już źródłem stresu, a dodatkowe obciążenie organizmu nietolerancją pokarmową pogłębia ten stan, wpływając negatywnie na kondycję zdrowotną i regenerację powysiłkową sportowca.
Testy na nietolerancję pokarmową
Wykonanie testu na nietolerancję pokarmową to przede wszystkim pierwszy krok do wprowadzenia diety dopasowanej indywidualnie do osoby. Wiedza o nietolerancji pokarmowej może być pomocna w wyborze odpowiedniego modelu żywieniowego i suplementacji. Sportowcy często eliminują na ślepo produkty zawierające mleko bądź gluten, jednak może okazać się , że złe samopoczucie lub słaba kondycja wynika ze spożywania orzechów włoskich czy kukurydzy. Obserwacyjnie bardzo trudno zlokalizować produkt spożywczy, który jest źródłem problemu dlatego, że w przypadku nietolerancji pokarmowych mamy do czynienia z reakcjami typu późnego, manifestującymi się kilka godzin a nawet kilka dni po ekspozycji na pokarm.
Dlatego prawidłowa diagnostyka i odpowiednio prowadzona dieta eliminacyjna niesie ze sobą szereg korzyści zarówno dla osób zajmujących się sportem zawodowo, jak i rekreacyjnie.
