
Jak zaplanować dietę? Indywidualny program żywieniowy
Czy chcesz być zdrowy? Jeśli chcesz w pełni wykorzystać potencjał umysłowy i fizyczny, koniecznie sprawdź zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Jeśli jednak każdy człowiek ma inne potrzeby, w jaki sposób można je określić? Od 1995 roku zajmowałem się opracowaniem dokładnego systemu analizowania indywidualnego zapotrzebowania żywieniowego, opartego na ocenie głównych czynników, które na nie wpływają.
Z tego systemu skorzystało już ponad dwadzieścia tysięcy ludzi, wiadomo więc, jakich wyników można oczekiwać. Indywidualny program żywieniowy zapewnia:
- zwiększenie sprawności umysłowej,
- poprawę pamięci,
- zwiększenie energii fizycznej,
- lepszą kontrolę nad masą ciała,
- zmniejszenie ryzyka występowania chorób zwyrodnieniowych.
Chociaż program żywieniowy pomógł ludziom z już rozpoznanymi chorobami, jego założeniem jest nie tyle leczenie, ile zapobieganie. Jeżeli cierpisz z powodu jakiegoś wcześniej zdiagnozowanego schorzenia, sprawdź, czy program żywieniowy nie będzie sprzeczny z leczeniem, jakie stosujesz.
CZYNNIKI, KTÓRE WPŁYWAJĄ NA POTRZEBY ŻYWIENIOWE
Istnieje co najmniej osiem takich czynników. Wiek, płeć i wysiłek fizyczny można łatwo określić. Niestety już nie tak łatwo ocenia się wpływ stresu, zanieczyszczenia, czynników genetycznych, przebytych chorób i oczywiście diety. Wszystkie mają znaczenie i muszą być brane pod uwagę. Opracowano cztery podstawowe sposoby ich oceny:
- analiza diety,
- analiza czynników biochemicznych,
- analiza objawów,
- analiza stylu życia.
Analiza diety
Czynnik ten wydaje się łatwy do oceny: ustalenie, co spożywasz, powinno dostarczyć informacji, czego ci brakuje. Niestety, nawet analiza pokarmu spożywanego w ciągu tygodnia nie może uwzględnić zróżnicowania zawartości składników odżywczych w Twojej diecie, indywidualnego zapotrzebowania ani też sposobów wykorzystywania i wchłaniania składników odżywczych. Spotkałem wiele osób, których diety oceniono jako idealne, a mimo to występowały u nich objawy niedoboru witamin – najczęstszą przyczyną było złe wchłanianie. Z tego powodu analiza diety wykonywana komputerowo może nie dostarczyć oczekiwanych rezultatów.
Analiza diety jest natomiast użyteczna w ocenie produktów, o których wiadomo, że wpływają na nasze potrzeby żywieniowe, takich jak cukier, kawa, herbata, alkohol, dodatki spożywcze i konserwujące. Jest ona także źródłem informacji o ilości spożywanych tłuszczów, białka, węglowodanów i kalorii.
ANALIZA BIOCHEMICZNA
Każdy test odzwierciedla funkcjonowanie określonego składnika mineralnego w organizmie. Na przykład żelazo jest istotnym składnikiem czerwonych krwinek – pomaga w transporcie tlenu – zmierzenie jego zawartości w krwinkach daje dokładną informację o zapotrzebowaniu organizmu na ten pierwiastek. Witamina B, odpowiada za prawidłowy przebieg innych reakcji biochemicznych, na przykład produkcji serotoniny – substancji o szerokim działaniu w układzie nerwowym (pomaga w przejściu ze stanu czuwania do stanu snu).
Dlatego zmierzenie poziomu witaminy B6 we krwi nie powie nam nic o jej stężeniu w organizmie. Jeśli nie jest ona właściwie wykorzystywana, mimo wysokiego poziomu we krwi, w innych częściach ciała może występować niedobór. Aby określić zasoby witaminy B6 w organizmie, opracowano test polegający na ocenie czynności enzymatycznej. Aminokwas tryptofan przekształcany jest w kwas nikotynowy dzięki działaniu enzymów, z których jeden jest zależny od witaminy B6. Jeżeli więc nie ma jej w dostatecznej ilości, zamiast witaminy PP powstaje produkt uboczny – kwas ksanturenowy, który jest wydalany razem z moczem. Mierząc jego poziom w moczu, można ocenić, czy podaż witaminy B6 jest dostateczna i czy jest ona należycie wykorzystywana.
Każdy składnik odżywczy odgrywa inną rolę w organizmie, trudno więc jednoznacznie stwierdzić, czy analizy krwi są lepsze od analiz moczu, a określenie poziomu pierwiastków we włosach bardziej dokładne od badań krwi. Każdy składnik bada się na podstawie innego testu, w zależności od tego, jakie informacje są potrzebne – na przykład niedobory cynku można określić za pomocą kilkunastu testów, m.in. analizy krwi, moczu, włosów, potu, a nawet smaku.
Wykonanie tak wielu badań byłoby kosztowne. Uważam, że dużo informacji o poziomie składników mineralnych dostarcza analiza włosów, których nawet niewielka próbka może poinformować o stężeniu wapnia, magnezu, cynku, chromu, selenu i manganu, także o zawartości metali ciężkich, np. ołowiu, kadmu, miedzi oraz arsenu i glinu, których nadmierne stężenia są toksyczne. Analiza włosów może czasem pomóc w ujawnieniu problemów wchłaniania, przyczyn wysokiego ciśnienia tętniczego krwi czy częstych zakażeń. Oczywiście wyniki te wymagają dokładnej interpretacji.
W celu określenia poziomu witamin wykonuje się serię czynnościowych badań enzymatycznych, które niestety są droższe niż analiza włosów. Ich wyniki zazwyczaj potwierdząją to, co wykazała analiza objawów niedoboru. Moim zdaniem należy wykonywać je wtedy, kiedy wyniki poprzednich badań są niejednoznaczne.
ANALIZA OBJAWÓW
Analiza objawów niedoboru jest jedną z najbardziej niedocenianych metod oceny naszego zapotrzebowania żywieniowego. Opiera się na ponad dwustu objawach, które występują w przypadkach nawet niewielkiego niedoboru witamin i składników mineralnych. Przykładowo owrzodzenia w jamie ustnej są związane z brakiem witaminy A, a kurcze mięśniowe z niedoborem magnezu. Mechanizm eliminowania wielu objawów jest znany: magnez na przykład powoduje rozkurczenie mięśni. Objawy niedoboru mogą oznaczać, że nasz organizm nie funkcjonuje prawidłowo. Należy pamiętać, że chociaż niedobór witaminy C, PP czy B5 może się objawić obniżoną energią, ponieważ witaminy te uczestniczą w jej wytwarzaniu, to jednak brak energii niekoniecznie oznacza niedobór tych witamin – być może jesteś po prostu przemęczony, zbyt dużo pracujesz lub zbyt mało śpisz. Jeśli jednak masz wiele objawów związanych z niedoborem witaminy PP, to znaczy, że uzupełnienie jej poziomu jest ci potrzebne do przywrócenia dobrego stanu zdrowia.
Zaleta analizy objawów niedoboru, w odróżnieniu od analizy diety, polega na tym, że zdrowie jest mierzone w sposób bezpośredni, niezależnie od spożywania dużych ilości bogatych w witaminę C pomarańczy czy też od wydajności twoich procesów wchłaniania. Niektórzy krytykowali tę metodę, ponieważ zależy od subiektywnych informacji, ale w końcu wiele rozpoznań w medycynie opartych jest właśnie na subiektywnych informacjach uzyskanych od pacjenta. Jeśli chcesz wiedzieć, jak dana osoba się czuje, pytasz ją o to. Ja zawsze pytam moich pacjentów, dlaczego myślą, że są chorzy. Bardzo często mają rację.
ANALIZA STYLU ŻYCIA
Te trzy metody analiz odpowiednio stosowane powinny odpowiedzieć na pytanie, co jest ci potrzebne do właściwego żywienia, ale zawsze lepiej sprawdzić, czy odpowiada to Twojemu stylowi życia. Twoje potrzeby będą na przykład większe, jeśli palisz papierosy, pijesz alkohol, mieszkasz w mieście, jesteś w ciąży, masz stresujący zawód lub cierpisz na alergie.
Analiza stylu życia jest czwartym elementem, który pomaga specjaliście od żywienia okres1ić indywidualne potrzeby. W kolejnych dwóch rozdziałach znajdziesz informacje o tym, jak zanalizować dietę, objawy niedoboru i styl życia, aby opracować własny program odżywiania.
WŁAŚCIWA DIETA
Zanim spożywane pokarmy dadzą nam energię i witalność, w organizmie muszą zajść setki reakcji chemicznych, do których potrzebnych jest dwadzieścia osiem witamin i składników mineralnych. One właśnie potrafią wydobyć energię z pokarmu.
Twoja energia życiowa zależy od równowagi co najmniej pięćdziesięciu składników, do których należą węglowodany, tłuszcze i białka będące źródłem energii, trzynaście poznanych witamin, piętnaście pierwiastków, dwadzieścia cztery aminokwasy (powstające podczas trawienia białek) i dwa niezbędne kwasy tłuszczowe. Mimo że zapotrzebowanie na niektóre składniki, na przykład selen, wynosi mniej niż milionową część zapotrzebowania na białko, wcale nie jest ono mniej istotne. Jedna trzecia reakcji chemicznych w naszym ciele zależy od niewielkich ilości składników mineralnych czy witamin. Bez któregoś z tych czynników osiągnięcie witalności, energii, idealnej masy ciała nie jest po prostu możliwe.
Na szczęście niedobór tłuszczów, węglowodanów czy białka jest spotykany nieczęsto, ale niedobory witamin, składników mineralnych czy niezbędnych kwasów tłuszczowych wcale nie są takie rzadkie. Wielu dietetyków uważa, że zaledwie jedna na dziesięć osób spożywa dostateczną ilość tych substancji.
Przeciętnie dwie trzecie kalorii pochodzi z tłuszczu, cukru i oczyszczonej mąki. Cukier zawiera tak zwane puste kalorie, nie jest więc wartościowy pod względem odżywczym, a często znajduje się w przetwarzanych produktach i przekąskach. Jeśli wagowo jedna czwarta twojej diety, a kalorycznie dwie trzecie pochodzą właśnie z takich produktów, to niewiele już zostaje miejsca na dostarczenie niezbędnych składników odżywczych.
Podczas oczyszczania pszenicy i produkcji białej mąki usuwanych jest dwadzieścia pięć składników odżywczych, z których uzupełniane są tylko cztery (żelazo, witaminy Bp B, i B,). Przeciętnie tracone jest 87% cynku, chromu i manganu. Również przetwarzane mięsa i wędliny nie są wcale lepsze: zawarte w nich mięso niższej jakości, o wysokiej zawartości tłuszczu, obniża ilość składników odżywczych. Jajka, ryby i mięso kurczaka są bogatymi źródłami białka, ale niedobór białka jest rzadko spotykany.
Warzywa, owoce, orzechy, nasiona i zboża są produktami pełnowartościowymi. Wiele z nich to produkty „ziarniste”, to znaczy, że zawierają wszystko, co potrzebne jest roślinom do wzrostu, w tym także cynk. Brokuły, marchew, groszek i słodkie ziemniaki są bogate w przeciwutleniacze. Papryka, brokuły i owoce są między innymi bogatym źródłem witaminy C. Ziarna i orzechy dostarczają niezbędnych kwasów tłuszczowych, a fasola i zboża – białka i węglowodanów złożonych. Właśnie takie pokarmy powinny składać się na połowę, jeśli nie na całą Twoją dietę.